Futbolun Mimar Sinan'ı : Archibald Leitch

                Bildiğiniz üzere İngiltere ‘futbolun beşiği’ olarak anılır. Futbol burada bulunmuş, ilk olarak oynanmış ve buradan yayılmıştır. Futbolu futbol yapan taraftar da Britanya halkında bir başka… Herhangi bir İngiltere 3. Lig maçında bile tribünlerde 20 bin taraftar görebilirsiniz rahatlıkla. Bizim inanılmaz süper, harika, müthiş liglerimizin en üstünde bile toplam 20 bin seyirci olmuyor ne yazık ki. Bunun en önemli sebebi tabii ki stadyumların hali. Bizde insanlar tuvaletlere bile giremiyorken Britanya’da taraftarlar tribünde biralarını yudumlayabiliyor. Tribünlerinin her noktasından sahayı çok rahat açılarla izleyebiliyorlar fakat bizde durum içler acısı(bu genellemeden Kayseri Kadir Has Stadyumu’nu çıkarıyorum, nefis bir stadyum orasının sorunu başka). Ada stadyumları tarihi çok eskiye dayanıyor tıpkı futbol kulüpleri gibi. Bizde 1800’leri gören futbol kulübü dahi yok iken Britanya’da 1800’lü yıllarda stadyumlar yapılmaya başlanmış.

İngiltere ve Britanya’nın en önemli stadyumlarında parmağı olan bir adam var. İskoç mimar Archibald Leitch bu isim. “Archie” lakaplı bu adam hayatını futbol stadyumlarına ve doğduğu şehrin takımı Glasgow Rangers’a adamış. 40 yıllık mimarlık kariyerinde İskoçya ve İngiltere’de 29 stadyum inşa etmiş, 51’den fazla stadyumda ise eli, kolu, fikri var. Gerçekten de futbolun Mimar Sinan’ı kendisi. İlk stadyumunu 1899 yılında hayali olan Glasgow’a, Rangers’a yapmış. İbrox Park’ı kendi takımına armağan eden Archie’nin ünü bu stadyumdan sonra iyice yayılmış ve İngiltere’nin önemli kulüpleri için de stadyumlara girişmiş. Döneminin en iyi futbol mimarı olan Archie 40 yılda yapmadığını bırakmamış adeta. Kendi ‘masterpiece’ olarak adlandırdığı şaheserini ise Trinity Road Stand olarak seçmiş. Trinity Road Stand 2000 yılında yıkılmasına karşın Aston Villa tarafından 1923 yılından 2000 yılına kadar kullanılmış. İngiliz futbolu Dünya Savaşları’ndan yoğun şekilde etkilendiği için stadyumların birçoğu ya yıkılmış ya da iyileştirmelere gidilmiş. Tabii asıl Hillsborough  faciasından sonra Britanya’da neredeyse bütün stadyumlar deyim yerindeyse baştan aşağı yenilendi. 2000 yılındaki yıkıma bu da etki etti Aston Villa açısından.

İbrox Park, Rangers

Gelelim Archibald Leitch’ın yarattığı stadyum standartlarına. Leitch’ın futbola bıraktığı miraslarından birisi çatı anlayışı. Açısı ayarlanmış, eğik metallerle üstü dönemine göre kapalı gibi sayılan bir görünüm alıyormuş stadyumlar. 19. Yüzyılda Britanya’da görece tehlikeli, biraz da kanunsuz bir güruh maçları dışarıdan sabote ediyor imiş. Stadyumun içine atılan materyalleri engelleme amaçlı böyle bir tekniğe başvurmuş Archie.

Liverpool'un ünlü Kop tribünü

Eskiden Britanya’da stadyumlarda ayakta maç izleniyordu bu yüzden Leitch’ın miraslarından biri de kalabalığa, izdihama sebebiyet vermemek için ayarlanmış tahta veya demir bariyerler. Leitch da bunun zararını en aza indirgemek için bu tür kısıtlamalara gitmişti.

Archie’nin klasiklerinden biri de çatı alınlıkları. Genellikle üçgen olan bu alınlıklar(Anfield Road’da yarım çember, eğri şeklinde) çatının tam ortasında konumlanıyor. Bu alınlıklar çoğu zaman kulüp ismini, amblemini taşıyor. Alınlıklar üzerinde bulundukları tribünlerin kalıcı olduğunu yani yıkılamayacağını da temsil ediyor bir taraftan.

Son olarak Archibald Leitch’ın yaptığı ve izlerinin olduğu stadyumların listesini verelim:

-       Anfield Road, Liverpool

-      Arsenal Stadium, Highbury, Londra

-      Old Trafford, Manchester United, Manchester

-      Stamford Bridge, Chelsea, Londra

-      White Hart Lane, Tottenham, Londra

-      Goodison Park, Everton, Liverpool

-      Celtic Park, Celtic, Glasgow

-      Ibrox Park, Rangers, Glasgow

-      Windsor Park, Belfast

-      West Ham Stadium, West Ham, Londra

-      Villa Park, Aston Villa, Birmingham

-      Valley Parade, Bradford

-      Tynecastle Stadium, Edinburgh

-      Twickenham Stadium, Twicken, Londra

-      Starks Park, Kirkcaldy

-      Somerset Park, Ayr

-      Selhurst Park, Londra

-      Ayresome Park, Middlesbrough

-      Dens Park, Dundee

-      The Dell, Southampton

-      The Den, Londra

-      Craven Cottage, Fulham, Londra

-      Cardiff Arms Park, Cardiff

-      Ewood Park, Blackburn

-      Fratton Park, Portsmouth

-      Hampden Park, Glasgow

-      Home Park, Plymouth

-      Hillsborough Stadium, Sheffield

-      Molineux, Wolverhampton

     Tufan Demir
      İtü Elektrik Mühendisliği
      tufan.demirr@gmail.com
      @tufandemirr